Αγροτική αρχιτεκτονική

Στο νησί της Λέσβου συνηθίζονταν οι αγρότες κατά τους θερινούς μήνες ή στη διάρκεια της συγκομιδής να διαβιούν κοντά στις καλλιέργειες τους (μπαχτσέδες, αμπέλια, σιτηρά, καπνά κ.ά.), όπου μετακινούνταν οικογενειακώς. Αυτό δημιούργησε την ανάγκη κατασκευής υπαίθριων εποχικών καταλυμάτων, τα οποία αποκαλούσαν τσαρντάκες ή τσαντήρες. Πρόκειται για μικρές απλές κατασκευές από ξύλα, κλαδιά και φύλλα, που τα εγκατέλειπαν το φθινόπωρο. Διαφορετικά κατασκεύαζαν αγροικίες – εξοχικά, πλινθόκτιστα ή λιθόκτιστα, μακρόστενα, με δώμα ή δίρριχτη συνήθως κεραμοσκεπή στέγη, γνωστά ως κούλες ή καθ’σές ή κάλυβοι ή ντάμια. Οι περισσότερες από αυτές αγροικίες, διέθεταν ένα ξύλινο υπερυψωμένο πάτωμα, ο λεγόμενος σοφάς, όπου κοιμόταν η οικογένεια των ιδιοκτητών ενώ στο υπόγειο βρισκόταν η κουζίνα με το τζάκι. Μοναδικής αρχιτεκτονικής αξίας είναι τα ντάμια που εντοπίζονται στον κάμπο του Πολιχνίτου που παρουσιάζουν ιδιαίτερη εσωτερική και εξωτερική διακόσμηση με υπέροχα σκαλιστά σουβελίκια (μαντώματα) από τοπική πέτρα στις πόρτες και στα παράθυρα. Τα «τσουκαλαριά» στον Ασπροπόταμο και στον Άγιο Στέφανο του Μανταμάδου, από τα οποία ορισμένα σώζονται μέχρι σήμερα, είναι χαρακτηριστικά δείγματα δωματοσκέπαστων αγροικιών, που χρησίμευαν ως κατοικίες των τεχνιτών που παρασκεύαζαν πήλινα σκεύη καθημερινής χρήσης.

Οι μαντρότοιχοι αποτελούν επίσης χαρακτηριστικό στοιχείο της αγροτικής ζωής: Πρόκειται για μια πρόχειρη κατασκευή με αργολιθοδομή ή ξερολιθιά που δεν ξεπερνούσε το 1,30-1,60μ. ύψος και χρησίμευαν είτε στον περιορισμό του χώρου τον αιγοπροβάτων είτε στην προστασία της καλλιέργειας των σιτηρών. Τέλος, την εποχή που στο νησί τα κτήματα τα καλλιεργούσαν με ζώα, οι αγροτικοί δρόμοι ήταν στενοί, σχεδόν σα μονοπάτια και στρώνονταν συνήθως με πέτρες.