Πολύκεντρο Μανταμάδου

Το Κοινοτικό Ελαιοτριβείο Μανταμάδου άρχισε να κτίζεται το 1905. Στην επιγραφή πάνω από την κεντρική είσοδο αναγράφεται «Μαΐου 9, 1909». Ίσως αυτή να είναι η ημερομηνία αποπεράτωσής του.

Μηχανικός ή μάστορας ήταν κάποιος ονόματι Φούσκας, που σύμφωνα με μαρτυρίες κατασκεύασε κι άλλες παρεμφερείς εγκαταστάσεις στη Λέσβο. Λέγεται ότι το λιοτρίβι χτίστηκε από Μανταμαδιώτες που εργάστηκαν εθελοντικά. Όλη η δουλειά έγινε χειρωνακτικά χωρίς τη βοήθεια μηχανικών μέσων.

Το ελαιοτριβείο είναι χτισμένο αμφιθεατρικά. Τη θέση της αρχαίας σκηνής κατέχει το κεντρικό κτίσμα διαστάσεων 12,00×25,22, ενώ σε αμφιθεατρική σχεδόν διάταξη, σε υψηλότερο επίπεδο, είναι οι μπατές. Στεγάζεται με δίρριχτη στέγη κεραμοσκέπαστη φερόμενη από ξύλινα ζευκτά. Όλα τα παράθυρα προστατεύονται από κιγκλιδώματα και τα κουφώματά τους είναι ξύλινα από πεύκο του Αδραμυτίου Μ. Ασίας, δίφυλλα με σταθερό φεγγίτη.

Από μορφολογική άποψη το κτίριο κατατάσσεται στα χαρακτηριστικά δημιουργήματα της Βιομηχανικής Αισθητικής του τέλους του 19^ου αι., με επιρροές του αντίστοιχου Βρετανικού στυλ, όπως αυτές αφομοιώθηκαν και αναπαράχθηκαν στις γειτονικές Ελληνικές περιοχές της Μικράς Ασίας κυρίως σε ότι αφορά τα κορνιζώματα των ανοιγμάτων και τις ταινίες των συμπαγών οπτοπλίνθων της στέψης και της βάσης των αετωμάτων των μικρών όψεων. Το μοναδικό διακοσμητικό στοιχείο της όψης είναι οι πελεκημένοι και τέλεια λειασμένοι στις ακμές πωρόλιθοι που πλαισιώνουν τα ανοίγματα και τις γωνίες του κτιρίου.

Τέλος, σημαντικό στοιχείο στις μεγάλες όψεις του κτιρίου αποτελούν τα παξιμάδια στήριξης των αξόνων των τροχών που μεταδίδουν την κίνηση με ιμάντα από την ατμομηχανή και τη μεταφέρουν, πάλι με ιμάντα σ΄ όλα τα μηχανήματα του λιοτριβιού.

Το εργοστάσιο του λιοτριβιού λειτουργικά χωρίζεται σε τρεις κύριους χώρους: τη μεγάλη αίθουσα, που έχει και τον κύριο μηχανικό εξοπλισμό για την επεξεργασία της ελιάς και την παραγωγή λαδιού και δύο ακόμη μικρότερες αίθουσες, συνεχόμενες μεταξύ τους και με την κύρια αίθουσα, όπου βρίσκονται η ατμομηχανή και το καζάνι. Στη μεγάλη αίθουσα χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο είναι το ξύλινο πατάρι απ΄ όπου με ειδική χοάνη διοχετεύονταν οι ελιές στις ελαιόπετρες. Ένα μικρό ξύλινο πατάρι βρίσκεται επίσης στην αίθουσα του καζανιού και φωτίζεται με μικρό φεγγίτη.

Το συγκρότημα των αποθηκών αποτελείται από 48 ισόγεια μικρά κτίσματα συνδεδεμένα το ένα με το άλλο, που ακολουθούν την εκάστοτε κλίση του εδάφους και γι΄ αυτό υπάρχουν μικρές υψομετρικές διαφορές μεταξύ τους. Τα κτίσματα αυτά στεγάζονται με μονόρριχτες στέγες κεραμιδιών ή δίρριχτες. Τα κτίσματα αυτά που χρησίμευαν για την αποθήκευση του ελαιόκαρπου είναι απλά, με ένα μόνο άνοιγμα, μια χαμηλή είσοδο με ξύλινο καρφωτό κούφωμα. Η φέρουσα τοιχοποιία είναι λιθοδομή ανεπίχριστη αρμολογημένη. Τα δάπεδα λιθόστρωτα από ορθογωνικούς κυβόλιθους.

Σήμερα οι χώροι του ελαιοτριβείου λειτουργούν ως Πολιτιστικό Κέντρο. Η καρδιά των δραστηριοτήτων του κτιρίου βρίσκεται στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων που ανάλογα με τις εκάστοτε λειτουργικές ανάγκες θα μετατρέπεται σε αίθουσα θεάτρου, κινηματογράφου, συγκεντρώσεων, διαλέξεων, εκθέσεων ή χορού.