Αρχαιολογικός χώρος Θερμής

Ο προϊστορικός οικισμός της Θερμής βρίσκεται στην ανατολική ακτή της Λέσβου, σε κοντινή απόσταση από την πόλη της Μυτιλήνης. Ανασκάφηκε συστηματικά στις αρχές του 20ου αιώνα ενώ κατά τα έτη 2004 – ‘08 πραγματοποιήθηκε συμπληρωματική ανασκαφή με ήπιες επεμβάσεις διαμόρφωσης στο πλαίσιο ανάδειξης του χώρου. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν πέντε διαδοχικές φάσεις (Θερμή Ι – V) της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3200 – 2400 π.Χ.) και κατάλοιπα δύο φάσεων της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού (2000 – 1300 π.Χ.). Ο ανασκαμμένος χώρος καλύπτει έκταση 8 στρεμμάτων ενώ μεγάλο τμήμα του οικισμού υπολογίζεται ότι χάθηκε από τη θαλάσσια διάβρωση. Βάσει εκτιμήσεων ο πληθυσμός του οικισμού στην εποχή της ακμής του αριθμούσε 1200 άτομα περίπου. Η οικιστική οργάνωση έως τη φάση Θερμή ΙΙΙ ακολουθεί το περικεντρικό σύστημα δόμησης με οικίες που συνδέονται με μεσοτοιχίες γύρω από μία κεντρική κτηριακή ομάδα. Ο βασικός αρχιτεκτονικός τύπος των ορθογώνιων οικιών με επίπεδη στέγη εμφανίζεται ήδη στη Θερμή Ι και επιβιώνει σχεδόν αναλλοίωτος μέχρι την καταστροφή του οικισμού στα τέλη του 14ου π.Χ. αιώνα. Η αποθήκευση, η προετοιμασία της τροφής και η διαβίωση αναπτύσσονταν στο εσωτερικό των οικημάτων, όπως δηλώνει η παρουσία εστιών, λάκκων στήριξης πιθαριών και χώρων κατάκλισης. Αξιοσημείωτη είναι κατά την πρώτη οικιστική φάση η πρόνοια ύδρευσης με τη διάνοιξη τριών πηγαδιών στο εσωτερικό του πυκνά δομημένου οικισμού. Στο κέντρο του εντοπίζεται κτήριο μεγάλων διαστάσεων με έκδηλο κοινωνικό – οικονομικό χαρακτήρα, με συνεχόμενη κατοίκηση έως τη φάση Θερμή ΙΙΙ. Στη φάση Θερμή ΙΙ νέο στοιχείο στη χωροταξική οργάνωση αποτελεί η διαμόρφωση μίας πύλης εισόδου στη δυτική πλευρά του οικισμού, η οποία ενισχύεται με δύο τραπεζιόσχημους πύργους. Στις σταθερές αρχιτεκτονικές κατασκευές προστίθενται οι θολωτοί φούρνοι. Στη Θερμή ΙΙΙ χαμηλός τοίχος περιβάλλει το κεντρικό συγκρότημα οικιών ενώ παρατηρείται μικρή επέκταση του οικισμού προς νότια. Η εμφάνιση υπαίθριων αποθηκευτικών λάκκων επιχρισμένων με πηλό κατά την ίδια πυκνοκατοικημένη φάση συνδέεται πιθανότατα με την έλλειψη αποθηκευτικού χώρου εντός των ορίων της οικιστικής μονάδας. Κατά τη Θερμή IV εγκαταλείπεται το περικεντρικό σύστημα δόμησης και υιοθετείται μία ορθογωνική οικιστική διάταξη με παράλληλους δρόμους. Οι αποθηκευτικοί λάκκοι αντικαθίστανται από χτιστές πήλινες λεκάνες και πιθάρια ενώ εμφανίζονται νέοι τύποι εργαλείων και αγγείων. Στο νότιο τμήμα του οικισμού σώζονται κατάλοιπα εξωτερικού περιβόλου. Παρά τις αλλαγές που σημειώνονται, σταθερά παραμένουν κομβικά σημεία σύνδεσης με το λιμάνι προς βόρεια και την ενδοχώρα προς νοτιοδυτικά. Στη Θερμή V, την πληρέστερα ανασκαμμένη φάση του οικισμού, οι οικίες οργανώνονται σε ανισομεγέθη οικοδομικά τετράγωνα με παράλληλους μεταξύ τους δρόμους οι οποίοι ενώνονταν με την κεντρική αρτηρία, σχηματίζοντας ανοιχτούς υπαίθριους χώρους και εξασφαλίζοντας τη συνεκτικότητα του οικισμού. Ιδιαίτερη θέση κατέχει επιβλητικό οικοδόμημα διαστάσεων 25 x 5 μ. με προθάλαμο και δωμάτιο με κεντρική εστία. Επιπλέον, σώζονται κατάλοιπα εξωτερικού περιβόλου, δύο βασικές πύλες με προμαχώνες και εσωτερικό τείχος. Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε γύρω στο 2400 π.Χ. και κατοικήθηκε εκ νέου μετά το 2000 π.Χ. Κατά την κατοίκηση στη Μέση και Ύστερη Εποχή του Χαλκού (2000 – 1300 π.Χ.) ο οικισμός έχει τη μορφή μίας σχετικά περιορισμένης εγκατάστασης χωρίς την ακμή των προηγούμενων φάσεων. Σημαντική προϋπόθεση για την πληθυσμιακή αύξηση ενός οικισμού αποτελεί η εγκατάσταση ιεραρχικών κοινωνικών δομών και η υποστήριξη των νέων παραγωγικών σχέσεων που προκύπτουν με την παρουσία της κοινωνικής ιεραρχίας και διαστρωμάτωσης, η οποία αντανακλάται στα οργανωτικά χαρακτηριστικά του οικισμού. Στο παράδειγμα της Θερμής, απτή μαρτυρία για την εγκαθίδρυση ενός συστήματος ιεραρχίας συνιστά η ύπαρξη ενός κεντρικού κτηριακού συγκροτήματος το οποίο οριοθετείται από τον υπόλοιπο οικισμό και μίας κτηριακής μονάδας μεγάλων διαστάσεων στο κέντρο του οικισμού στην οποία αποδίδεται ιδιαίτερος πολιτικο – οικονομικός χαρακτήρας. Οι κοινωνικές μεταβολές στις κοινωνίες του παρελθόντος συνοδεύουν τις οικονομικές και συνδέονται άμεσα με την αντίληψη που έχει ο άνθρωπος για την ταυτότητά του στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η συγκρότηση των διαπροσωπικών σχέσεων και η ανάδυση συγκεκριμένων μηχανισμών για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής συνιστά τον συνεκτικό ιστό των προϊστορικών κοινωνιών εντός των ορίων ενός ιδεολογικά σηματοδοτημένου και πολυεπίπεδου πολιτισμικού χώρου. Βασική προϋπόθεση των παραπάνω αποτελεί η ιδέα της συνέχειας της κατοίκησης των γεωργοκτηνοτροφικών ομάδων η οποία εκφράζεται με τη διαμόρφωση μόνιμων εγκαταστάσεων και την εντατικοποίηση της παραγωγής μέσα σε ένα πλαίσιο πάγιας επαναδιαπραγμάτευσης των κοινωνικών σχέσεων. Στο πλαίσιο αυτό, η οικία αποτελεί το κεντρικό σημείο αναφοράς. Με βάση τα παραπάνω καθίσταται εφικτή η ταύτιση συγκεκριμένων παραγωγικών δραστηριοτήτων με συγκεκριμένες οικιστικές μονάδες, όπως στο παράδειγμα του οικισμού της Θερμής. Η ανασύνθεση της καθημερινής ζωής στον προϊστορικό οικισμό της Θερμής επιτυγχάνεται μέσω της συστηματικής και συνδυαστικής μελέτης των σωζόμενων αρχαιολογικών ευρημάτων στο ανασκαφικό πλαίσιο. Τα κινητά ευρήματα επιβεβαιώνουν πλήθος παραγωγικών δραστηριοτήτων σε όλες τις φάσεις του οικισμού: υφαντουργία (πήλινα υφαντικά βαρίδια), επεξεργασία δέρματος (οστέινοι οπείς, ξέστρα από πυριτόλιθο), κεραμική παραγωγή (πήλινα ειδώλια, αγγειοπλαστική), μεταλλοτεχνία (λίθινες μήτρες για έκχυση μετάλλων και τελικά προϊόντα όπως κοσμήματα, εργαλεία και όπλα). Η τεχνογνωσία στη μεταλλοτεχνία ήταν προηγμένη ήδη από την πρώτη οικιστική φάση της Θερμής, γεγονός που τεκμηριώνεται από τον εργαλειακό εξοπλισμό και τη χημική σύσταση των τεχνουργημάτων, προϋπόθεση οργανωμένου δικτύου ανταλλαγών για την απόκτηση των πρώτων υλών (χρυσός, άργυρος, χαλκός, μόλυβδος).

Γενικές Πληροφορίες:

Τηλέφωνο: (+30) 22510 71705

E-mail: efales@culture.gr